[سوره البقرة (2): آیات 183 تا 185  ]

یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ (183) أَیَّاماً مَعْدُوداتٍ فَمَنْ کانَ مِنْکُمْ مَرِیضاً

أَوْ عَلى‏ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ وَ عَلَى الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَةٌ طَعامُ مِسْکِینٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْراً فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ وَ أَنْ تَصُومُوا خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ

ترجمه  :

اى افرادى که ایمان آورده‏اید روزه بر شما نوشته و واجب شد، همانطور که بر مردم قبل از شما واجب شده بود. شاید شما پرهیزکار شوید

چند روز معدودى است. پس اگر کسى از شما مریض یا مسافر بود (که نتوانست روزه بگیرد) آن چند روزى را (که روزه نگرفته) از روزهاى دیگر بگیرد و بر اشخاصى که طاقت روزه را ندارند لازم است فدیه یعنى طعام به بینوایان بدهند. پس کسیکه خواهان نیکوئى باشد براى او بهتر است. و روزه گرفتن شما براى شما بهتر خواهد بود اگر بدانید.

اهمیت روزه  :

وجوب روزه در ماه رمضان یکى از ضروریات دین مقدس اسلام است  .

کسیکه منکر آن شود مرتد میگردد و قتل او (بر حاکم شرع) واجب میشود  .

کسیکه (بدون عذر شرعى) روزه ماه رمضان را بدون اینکه آنرا حلال بداند عالما عامدا افطار نماید باید بیست و پنج تازیانه بخورد، اگر تکرار نمود نیز باید بیست و پنج تازیانه بخورد. اگر بازهم اعاده نمود باید کشته شود. ولى احوط این است که مرتبه چهارم کشته شود. اما اگر ادعاء کند که اشتباه کرده است و ادعاى او قابل قبول باشد از تازیانه و کشته شدن معاف است  .

روزه چهار نوع میباشد بدین شرح: 1- واجب 2- مستحب 3- حرام 4- مکروه که هر کدام از آنها در کتب فقه مشروحا نگاشته شده است- عروة الوثقى  .

لغت و معنى  :

کلمه صوم و صیام: در لغت بمعناى سکوت و در اصطلاح شرع بمعناى خود دارى کردن از اشیائى است که روزه را باطل میکنند (با شرائط مخصوصى که در کتب فقه گفته شده است) معناى کلمه شَهْرُ یعنى ماه و جمع قلّه آن:اشهر و جمع کثره آن: شهور است. آنرا بدین لحاظ شهر میگویند که بوسیله اشتهار هلال شهرت پیدا میکند. کلمه رَمَضانَ از کلمه رمض گرفته شده و معناى رمض: شدت تابش آفتاب است بر ریگ و امثال آن. چون نام ماه‏ها را بمناسبت فصول سال انتخاب میکردند و این ماه در فصل شدت گرما بود لذا نام آنرا رمضان نهادند. بنا بقولى کلمه رَمَضانَ یکى از نامهاى خداى سبحان است. کلمه فرقان: نام قرآن است که بین حق و باطل فرق میگذارد- مج  ..

سبب نزول  :

محمّد بن مسلم از امام جعفر صادق علیه السّلام روایت میکند که فرمود: این قسمت از آیه 184 که میفرماید: (فَمَنْ کانَ مِنْکُمْ مَرِیضاً أَوْ عَلى‏ سَفَرٍ) هنگامى نازل شد که پیامبر اعظم اسلام صلّى اللّه علیه و آله در ماه رمضان با اصحاب به سوى کراع الغمیم (کراع بضم کاف نام موضعى است که تا مدینه طیبه- 170- میل فاصله دارد )سفر کرده بودند. پیغمبر خدا بعد از نماز صبح آب خواست تا بیاشامد و بهمراهان نیز دستور افطار داد. صحابه گفتند: یا رسول اللّه! اجازه بده تا ما روزه بگیریم. فرمود: کسیکه فعلا روزه بگیرد از معصیت کاران خواهد بود. سپس اضافه میکند و میگوید: پیامبر عالیقدر اسلام در مسافرت به هیچ وجهى روزه واجب و مستحب نمیگرفت- بینات  .

ثواب روزه گرفتن  :

روزه گرفتن اضافه بر اینکه امر وجوبى پروردگار اجراء میشود ثوابهائى دارد که عبادتهاى دیگر کمتر داراى آنها میباشند. لذا خداى سبحان راجع بروزه گرفتن میفرماید  :

کل عمل ابن آدم له الا الصوم فانه لى و انا اجزى به  .

یعنى کلیه عمل فرزند آدم براى او میباشد، مگر روزه که براى من است و من جزاى آنرا میدهم. راجع به توجیه و شرح این حدیث به جلد یکم کتاب کنز العرفان، پاورقى صفحه- 198- مراجعه شود- مؤلف  .

تفسیر  :

آیه 183 یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ- الى آخره  :

گر چه جمله: (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا) در مدینه طیبه نازل شده است ولى در عین حال شامل حال عموم مؤمنین میشود-حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام میفرماید: آن لذتى که در نداء: (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا) میباشد رنج و تعب عبادت را از بین میبرد.

کلمه کُتِبَ عَلَیْکُمْ یعنى روزه بر شما واجب شد. سبب اینکه مؤمنین را مورد خطاب قرار داده این است که ایشان امر خدا را پذیرفته‏اند. و از طرفى هم عبادت غیر مؤمن صحیح نیست (زیرا شرط صحت و قبولى عبادات ایمان داشتن است) واجب شدن روزه بر مؤمنین منافات ندارد که بر غیر مؤمن واجب باشد (زیرا کفار هم مکلف بر فروع دین هستند ولى چون ایمان ندارند اگر

بجاى آوردند قبول نخواهد بود) مج

حضرت على بن أبى طالب علیه السّلام میفرماید: اولین کسیکه روزه گرفت حضرت آدم علیه السّلام بود. منظور آن بزرگوار این است که روزه گرفتن یک عبادتى است قدیمى و سابقه دار و خدا هیچ امتى را از وجوب آن معاف نفرموده است. نه اینکه گمان کنید: فقط روزه گرفتن بر شما امت حضرت محمّد صلّى اللّه علیه و آله واجب شده باشد- صافى.

حفص بن غیاث نخعى میگوید: از صادق آل محمّد صلّى اللّه علیه و آله شنیدم که میفرمود:

خدا روزه ماه رمضان را به احدى از امم قبل از ما واجب نکرده بود. من گفتم:

پس معنى این آیه که میفرماید: ... (کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ) چیست؟ فرمود: خدا روزه ماه رمضان را به پیامبران واجب کرده بود، نه به امت آنان. خداى مهربان بوسیله ماه رمضان این فضیلت و برترى را نصیب این امت نمود و روزه گرفتن آنرا بر پیامبر اسلام صلّى اللّه علیه و آله و امت آن بزرگوار واجب کرد- نور.

منظور از تشبیهى که از جمله: (کَما کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ) استفاده میشود تشبیه عدد روز و وقت روزه نیست بلکه منظور تشبیه وجوب روزه اسلام و روزه أنبیاء سالفه میباشد- اضواء.

زیرا تشبیه چیزى بچیزى لازم نیست از جمیع جهات باشد بلکه از یک جهت کافى است. مثلا لازمه اینکه پیغمبر اسلام میفرماید: (أنا بشر مثلکم) این نیست که از جمیع جهات نظیر عموم مردم باشد. بلکه از یک جهت کافى است- مؤلف.

منظور از جمله: (لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ) این است که شما از معصیت خود دارى نمائید. چنانکه پیغمبر عالیقدر اسلام صلّى اللّه علیه و آله میفرماید: کسى که استطاعت ازدواج را ندارد باید روزه بگیرد. زیرا روزه شهوت را بر طرف میکند- صافى هشام بن حکم (بفتح حاء و کاف) از امام جعفر صادق علیه السّلام راجع به حکمت روزه جویا شد. آنحضرت فرمود: روزه براى این جهت واجب شد که شخص غنى و فقیر یکسان باشند. زیرا چون شخص غنى دچار رنج گرسنگى نمیشود تا بفقیر ترحم نماید لذا خداى علیم اراده نمود: شخص غنى دچار گرسنگى شود تا بر حال شخص ضعیف رقت کند و بشخص گرسنه ترحم نماید- مج